Dizajn jako śledztwo
IDEA
Dlaczego dizajn potrzebuje dziennikarstwa śledczego?
Projektanci są dziś w trudnej pozycji – pomiędzy potrzebami ludzi, interesami koncernów, możliwościami produkcji a prozą codziennego życia. Ich odpowiedzialność wykracza poza ładny dobór kolorów i wygodę rozwiązań. Dziennikarze piszący o ich dokonaniach nie powinni zatrzymywać się na progu festiwali dizajnu, a kuratorzy muszą przemyśleć dobór eksponatów i rolę wystaw w tej branży. W 2013 roku londyńskie muzeum V&A kupiło sztuczne rzęsy sygnowane przez Katy Perry. Trafiły do nowo powstałej Kolekcji Szybkiego Reagowania (Rapid Response Collection), i wkrótce wybuchł wokół nich skandal wywołany reportażem dziennikarza śledczego Gethina Chamberlaina. Ujawnił on skandaliczne warunki, w jakich indonezyjskie kobiety – zajmujące się wyrobem między innymi takich sztucznych rzęs – pracują za 20 centów dziennie. Co roku z nową grupą studentów wzornictwa śledzimy drogę, jaką przeszły noszone przez nas na co dzień rzeczy, i co roku dochodzimy do tych samych wniosków: praca produkujących je ludzi jest niedoceniana, a my jako kupujący nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak powstają te przedmioty i za co właściwie płacimy. Za każdym razem stajemy przed pytaniem: jak z tego wybrnąć w rzeczywistości, w której większości konsumentów nie stać na „uczciwe” produkty? Czy dziennikarstwo śledcze, a nawet świadomy dizajn wystarczą, by zmienić fundamenty produkcji?
Materiały promocyjne Victoria & Albert Museum, van.ac.uk
CZŁOWIEKIsabel Mager
Tegoroczna absolwentka słynnej uczelni Design Academy Eindhoven mówi o sobie, że zajmuje się dizajnem śledczym. W ramach projektu dyplomowego 5000 razy poszukiwała śladów ludzkich rąk w urządzeniach tworzonych maszynowo. Ponieważ Apple nie ujawnia zaplecza produkcji, Mager musiała rozłożyć laptopa na części pierwsze i przeanalizować ukryte w nim ślady, na przykład odciski palców pojawiające się na niektórych elementach urządzenia.
Swoje dochodzenie wsparła materiałami znalezionymi w sieci – pomocne okazały się nieoficjalne filmiki z fabryk Shenzhen, robione (najczęściej nielegalnie) przez gości wizytujących zakład. Widać na nich poszczególne czynności wykonywane przez pracowników ręcznie. To pozwoliło Mager zrekonstruować proces produkcji i czynności na linii produkcyjnej oraz zidentyfikować momenty, w których pojawia się tam człowiek i jego dotyk. W ciągu 12 godzin jedno zadanie powtarzane jest 5000 razy.
Fot. Isabel Mager, dzięki uprzejmości artystki, isabelemager.info
RZECZ
Fairphone – wiedza w pakiecie
„Wspólnie zmienimy sposób produkowania rzeczy” – to nie hasło organizacji pozarządowej, ale slogan producenta telefonów. Fairphone, jak głosi nazwa, to uczciwy telefon – alternatywa do smartfonów produkowanych przez firmy narzucające swoją politykę nie tylko konsumentom, lecz także wytwórcom tych urządzeń. Telefon można otworzyć i naprawić, można wybrać sobie funkcje, z których się korzysta, i zrezygnować z niepotrzebnych. Można śledzić, jak powstał: z jakich materiałów i gdzie został zrobiony. Nie jest idealny – przyznają to nawet lojalni użytkownicy. W systemie zdarzają się błędy, póki co działa tylko na androidzie, i nie jest najlepszy. Kupując go, nabywasz jednak nie tylko sam produkt, ale i wiedzę. Ta wiedza sprawia, że czujesz się „współwłaścicielem całego przedsięwzięcia, a nie tylko właścicielem telefonu” – jak powiedziała nam jedna z użytkowniczek.
Fairphone 2 z przezroczystą obudową. Fot. Fairphone, licencja Creative Commons CC. BY-NC-SA
AGATA NOWOTNY – socjolożka, badaczka i wykładowczyni. Pisze i czyta o dizajnie. Współpracuje z projektantami uzupełniając ich działania o badania społeczne i kulturowe. Założycielka Instytutu Działań Projektowych IDEPE i działającej w jego ramach czytelni z książkami o dizajnie i architekturze.
Czytelnia IDEPE – zbiera, kolekcjonuje i udostępnia publikacje na temat projektowania i architektury (książki historyczne, teoretyczne, albumy, katalogi wystaw i festiwali, a także inne – trudne do skatalogowania druki). Czynna od wtorku do soboty w godzinach od 12:00 do 18:00, w Forcie Mokotów, przy ul. Racławickiej 99 w Warszawie
